Decyzja o przyjęciu spadku wcale nie musi być łatwa. Masa spadkowa prócz majątku może zawierać także zobowiązania przekraczające jego łączną wartość. Co może w takiej sytuacji zrobić spadkobierca?

Z tego wpisu dowiesz się:

1. podstawowe informacje o spadku;
2. sposób przyjęcia spadku:
   1. przyjęcie spadku wprost;
   2. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza;
   3. odrzucenie spadku;
3. inwentaryzacja majątku;
   1. wykaz inwentarza;
   2. spis inwentarza;
4. podsumowanie.

Podstawowe informacje o spadku

Spadek (lub masa spadkowa) to ogół praw i obowiązków spadkodawcy, przechodzący z mocy prawa w chwili jego śmierci na spadkobierców, którzy nabywają go w chwili “otwarcia”, czyli śmierci spadkodawcy. Nabycie spadku nie jest jednak zdarzeniem, które nie pozostawia spadkobiercom wyboru, ponieważ jest warunkowe. Spadkobierca ma sześć miesięcy aby stosownym oświadczeniem woli przyjąć bądź odrzucić spadek.

Sposób przyjęcia spadku

Decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinna być złożona w formie oświadczenia we wspomnianym wyżej terminie sześciu miesięcy. Oświadczenie to spadkobierca składa przed sądem lub notariuszem. Jeśli spadkobierca tego nie uczyni, to z mocy prawa nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Termin złożenia oświadczenia biegnie dla każdego ze spadkobierców oddzielnie i jest wyznaczany przez chwilę, w której dowiedział się, że jest powołany do spadku. 

Spadkobierca może postąpić na trzy sposoby:

• przyjąć spadek wprost (w całości);
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza;
• odrzucić spadek.

Przyjęcie spadku wprost

Przyjęcie spadku wprost oznacza zaakceptowanie całości zobowiązań jakie zmarły pozostawił po sobie bez względu na fakt, że długi te mogą przewyższać wartość wchodzących w skład masy spadkowej aktywów. W takiej sytuacji spadkobierca staje się odpowiedzialny za spłatę przejętych zobowiązań całym swoim majątkiem. 

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że odpowiedzialność spadkobiercy jest ograniczona do wysokości długów mających pokrycie w majątku spadkowym. Innymi słowy, bilans aktywów i zobowiązań musi w najgorszym wypadku wyjść na zero, a spadek nie może mieć wartości ujemnej.

Odrzucenie spadku

Odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca staje się wyłączony z dziedziczenia tak jakby tego nie dożył, a sam spadek przechodzi on na dalsze uprawnione do niego osoby. Stosownie do tego jakie były postanowienia testamentu lub – w przypadku ich braku – adekwatnie do postanowień ustawowych.

Inwentaryzacja majątku

Decyzja o tym, czy spadek przyjąć, czy odrzucić powinna być podejmowana na podstawie jego inwentaryzacji, czyli spisu i wyceny wszystkich pozycji bilansowych. Istnieją dwie osobne procedury prawne, spis inwentarza dokonywany przez komornika oraz wykaz inwentarza sporządzany samodzielnie przez osoby zainteresowane. 

Wykaz inwentarza

Wykaz inwentarza to prywatny dokument, lista wszystkich czynnych i biernych składników majątku. Wartość spisanych wartości służy określeniu górnej granicę odpowiedzialności majątkowej spadkobiercy w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. 

Wykaz inwentarza może sporządzić spadkobierca, zapisobierca oraz wykonawca testamentu. Dokument należy złożyć do właściwego sądu.

Wykaz inwentarza powinien ujmować wszystkie składniki majątku oraz podawać ich rynkową cenę na dzień śmierci spadkodawcy i stosownie do tego ujmować zobowiązania. W przypadku nierzetelnej wyceny aktywów lub zawinionego pominięcia zobowiązań, jak również niewywiązania się ze sporządzenia dokumentu spadkobierca ryzykuje przyjęcie spadku wprost, czyli odpowiedzialność za wszystkie zobowiązania spadkowe całym swoim majątkiem.

Spis inwentarza

Alternatywny i legislacyjnie starszy wobec wykazu inwentarza jest spis dokonywany przez komornika. Jako dokument urzędowy ma pierwszeństwo nad wykazem, jeżeli w tym pierwszym zajdą nieścisłości. Sporządzany jest odpłatnie, na podstawie przepisów ustawy o komornikach sądowych. Niestety, opłaty te nie należą do małych. Komornik ma prawo naliczyć opłaty za każdą rozpoczętą godzinę swoich czynności. Nierzadko, przy majątku nieruchomych trzeba się liczyć z wydatkami na biegłego rzeczoznawcę. Warto, więc powierzyć przeprowadzenie spisu fachowemu pełnomocnikowi, który zadba o sprawne i pozbawione błędów czynności spisu.

Podsumowanie

Instytucja przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza w skuteczny sposób wydaje się zabezpieczać interesy spadkobierców, o ile dopełnią oni ciążących na nich obowiązków inwentaryzacji masy spadkowej. Dzięki temu rozwiązaniu trudny dylemat “przyjąć czy odrzucić zadłużony spadek” de facto został rozwiązany z korzyścią i dla spadkobierców, i – jak się wydaje – również wierzycieli. Odrzucenie zadłużonego spadku samo w sobie nie rozwiązuje problemu. Sprawia jedynie, że obciąża on najczęściej na osoby najbliższe i nakłada na nich obowiązki i ryzyka z tym związane.